Luật Bảo vệ Môi trường 2020 gồm 11 chương, 171 điều, được xây dựng dựa trên nguyên tắc bảo vệ môi trường là trách nhiệm của toàn xã hội, ưu tiên phòng ngừa ô nhiễm và khuyến khích phát triển kinh tế xanh. Một trong những điểm nổi bật là sự thay đổi tư duy từ quản lý môi trường thụ động sang chủ động, với các chính sách cụ thể để giảm thiểu tác động từ hoạt động sản xuất, kinh doanh và đời sống lên môi trường.

Các nội dung chính

- Phạm vi điều chỉnh và đối tượng áp dụng: Luật áp dụng cho mọi cơ quan, tổ chức, cá nhân trên lãnh thổ Việt Nam, bao gồm cả đất liền, vùng biển, lòng đất và không gian khí quyển. Điều này mở rộng phạm vi so với luật cũ, đảm bảo quản lý môi trường toàn diện hơn, từ các dự án đầu tư đến hoạt động sinh hoạt hàng ngày.

- Nguyên tắc bảo vệ môi trường: Điều 4 quy định bảo vệ môi trường phải gắn với phát triển kinh tế - xã hội, bảo tồn đa dạng sinh học và thích ứng với biến đổi khí hậu. Doanh nghiệp phải chịu trách nhiệm chính trong việc giảm thiểu ô nhiễm, trong khi Nhà nước đóng vai trò định hướng và giám sát.

- Đánh giá tác động môi trường (ĐTM): Chương III (Điều 29-34) yêu cầu các dự án có nguy cơ gây ô nhiễm cao phải lập báo cáo ĐTM trước khi triển khai. Điểm mới là việc phân loại dự án theo mức độ tác động (Nhóm I, II, III, IV), trong đó Nhóm I (tác động lớn) phải được Bộ Tài nguyên và Môi trường phê duyệt, tăng cường kiểm soát chặt chẽ hơn so với trước đây.

- Quản lý chất thải:

Chất thải rắn sinh hoạt: Điều 75 bắt buộc phân loại tại nguồn thành 3 loại chính: tái chế được, hữu cơ và còn lại. Đây là lần đầu tiên luật hóa việc phân loại rác tại hộ gia đình, hướng đến giảm tải cho các bãi chôn lấp.

Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR): Điều 54 và 55 giới thiệu cơ chế EPR, yêu cầu nhà sản xuất, nhập khẩu chịu trách nhiệm tái chế hoặc xử lý bao bì, pin, dầu nhớt, săm lốp sau khi sản phẩm được tiêu thụ. Điều này phù hợp với xu hướng kinh tế tuần hoàn.

- Ứng phó biến đổi khí hậu: Chương IX (Điều 91-97) quy định các biện pháp giảm phát thải khí nhà kính, phát triển năng lượng tái tạo và xây dựng kế hoạch thích ứng biến đổi khí hậu. Việt Nam cam kết đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 (Net Zero), và luật này là nền tảng pháp lý để triển khai cam kết tại COP26.

- Quan trắc và giám sát môi trường: Điều 113 yêu cầu các cơ sở có nguy cơ gây ô nhiễm phải lắp đặt hệ thống quan trắc tự động, liên tục đối với nước thải, khí thải, đồng thời công khai dữ liệu để người dân giám sát. Đây là bước tiến trong minh bạch hóa thông tin môi trường.

- Bảo vệ tài nguyên thiên nhiên: Luật nhấn mạnh bảo tồn đa dạng sinh học, quản lý rừng và nguồn nước bền vững. Điều 65 quy định cấm xả thải trực tiếp vào nguồn nước không qua xử lý, bảo vệ các lưu vực sông lớn như sông Mekong, sông Hồng.

- Chính sách kinh tế xanh: Điều 138 khuyến khích phát triển sản phẩm thân thiện môi trường, áp dụng công nghệ sạch và xây dựng thị trường carbon. Đây là nền tảng cho các nghị định, thông tư sau này về giao dịch tín chỉ carbon (dự kiến thí điểm từ 2025).

Điểm mới so với Luật 2014

+ Tư duy chủ động: Chuyển từ kiểm soát ô nhiễm sau khi xảy ra sang phòng ngừa từ đầu.

+ Phân loại rác tại nguồn: Quy định bắt buộc chưa từng có trong luật cũ.

+ Cơ chế EPR: Đưa trách nhiệm tái chế về phía nhà sản xuất, thay vì chỉ dựa vào chính quyền.

+ Ứng phó biến đổi khí hậu: Tích hợp rõ ràng các cam kết quốc tế, điều mà Luật 2014 chưa đề cập sâu.

+ Công khai thông tin: Tăng quyền giám sát của cộng đồng thông qua dữ liệu quan trắc.

Ý nghĩa và tác động

Luật Bảo vệ Môi trường 2020 đánh dấu bước chuyển mình trong quản lý môi trường tại Việt Nam, phù hợp với xu hướng toàn cầu về phát triển bền vững và kinh tế tuần hoàn. Tuy nhiên, việc triển khai đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ngành và địa phương, cùng với nâng cao nhận thức cộng đồng. Các nghị định hướng dẫn như Nghị định 08/2022/NĐ-CP, Nghị định 06/2022/NĐ-CP đã được ban hành để cụ thể hóa luật, và dự kiến trong 2025 sẽ có thêm các quy định mới để hoàn thiện khung pháp lý này.

Tóm lại, Luật Bảo vệ Môi trường 2020 không chỉ là công cụ pháp lý mà còn là định hướng chiến lược, giúp Việt Nam cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường trong bối cảnh hội nhập và biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng.

 Tìm hiểu chi tiết hơn về Luật BVMT 2020 tại: https://vanban.chinhphu.vn/?pageid=27160&docid=202613